Pokrzywa i jej właściwości. Jaka do picia, a jaka na włosy?

2024-04-15

W niepozornej pokrzywie kryje się cała skarbnica cennych substancji i witamin. Warto ją mieć w domowej apteczce, kuchni i ogrodzie. Sprawdza się również jako składnik kosmetyków, a także element ozdobny roślinnej aranżacji. Dowiedz się, które gatunki i części pokrzywy wykorzystuje się w konkretnych celach. 

Pokrzywa i jej rodzaje

Pokrzywa uchodzi za chwast, ale w rzeczywistości to roślina wieloletnia z rodziny pokrzywkowatych. Na świecie znanych jest już ponad 100 gatunków pokrzyw, ale w Polsce rozpowszechnione są dwa:

• pokrzywa pospolita Urtica dioica,
• pokrzywa żegawka Urtica urens.

Najczęściej można je spotkać na terenach lekko wilgotnych, w rowach, zaroślach, na nieużytkach i łąkach. Nic więc dziwnego, że często roślina ta jest określana jako dzika.

W fitoterapii najpopularniejsza, a zarazem najbardziej bezpieczna w stosowaniu jest pokrzywa pospolita.

Ozdobne odmiany pokrzywy proponowane przez hodowców mają jedynie walory dekoracyjne. Nie należy ich spożywać.

fot shutterstock

Kiedy zbierać pokrzywę i które jej części są wartościowe?

Roślinę pozyskujemy wyłącznie ze stanowisk naturalnych. Najlepiej z dzikich zakątków ogrodu, ale jeśli nie ma takiej opcji, to pozostają nam różne nieużytki i zarośla usytuowane z dala od dróg.

Ze względu na to, że surowcem zielarskim są liście i korzeń pokrzywy, termin zbioru należy uzależnić od tego, którą część chcemy wykorzystać. Najczęściej, do celów zdrowotnych, kosmetycznych i w ekologicznym ogrodnictwie, wykorzystuje się liście.

Zbieramy je przed kwitnieniem, kiedy są jeszcze młode. Zwykle termin zbioru przypada od połowy kwietnia do końca maja. Pędy ścinamy w rękawicach, żeby nie poparzyć rąk.

Liście przeznaczone do suszenia i późniejszego wykorzystania możemy związać w pęczki lub rozłożyć cienką warstwą na tackach, a następnie umieścić w suchym, przewiewnym miejscu.

Świeże liście to wartościowy surowiec do przygotowania ekologicznych gnojówek i wywarów dla roślin w ogrodzie. Takie preparaty wzmacniają m.in. warzywa oraz uodparniają je na choroby i szkodniki.

Kłącza i korzenie pokrzywy zbieramy wiosną lub jesienią. Wykopujemy, oczyszczamy z ziemi, odcinamy resztki części nadziemnej, myjemy i suszymy w temperaturze ok. 40°C. 

Kwiaty pokrzywy są jadalne, ale nie mają już takich wartości odżywczych, jak liście i kłącza, dlatego lepiej zostawić je jako pokarm dla owadów.

Jakie właściwości ma pokrzywa?

Popularność pokrzywy wynika przede wszystkim z jej właściwości. Liście to skarbnica kwasów organicznych, flawonoidów, garbników i soli mineralnych.

Sporo w nich również witaminy A, B, C i E. Z kolei kłącza i korzenie zawierają m.in. magnez, potas, krzem, fosfor, żelazo i fitosterole.

Taka mieszanka cennych substancji powoduje, że pokrzywa ma szerokie działanie. Jest zastosowanie obejmuje nie tylko fitoterapię, ale też kosmetykę, kulinaria i ogrodnictwo.

Działanie lecznicze pokrzywy

Na co działa pokrzywa? To samo zdrowie. Wykazuje silne działanie moczopędne, odtruwające, ściągające i wzmacniające. Poprawia przemianę materii i pomaga utrzymać prawidłowy poziom cukru we krwi.

Pokrzywa działa także przeciwzapalnie, zwłaszcza na stawy, ale łagodzi też stany zapalne jelit i żołądka. Związki zawarte w tej roślinie sprzyjają oczyszczaniu organizmu z toksyn, a co za tym idzie wspomagają pracę nerek, wątroby i trzustki.

Ziele sprawdza się również w kuracjach wspomagających leczenie schorzeń dróg moczowych. Łagodzi zapalenie pęcherza i objawy dny moczanowej.

Jej silne działanie moczopędne jest nieocenione zarówno w leczeniu chorób układu moczowego, jak też pozbywania się nadmiaru wody z organizmu.

Trzeba jednak mieć na uwadze, że stosując preparaty lub napary z pokrzywy, należy zwiększyć dzienną dawkę płynów, które przyjmujemy.

fot. Daan Sitters in Unsplash

Zastowanie pokrzywy w kosmetyce

Pokrzywa ma również swoje dość szerokie zastosowanie w kosmetyce. Kąpiele i parówki bazujące na pokrzywie mają działanie oczyszczające i tonizujące, zwłaszcza w przypadku tłustej cery.

Działanie bakteriobójcze i przeciwzapalne rośliny sprawia, że często jest wykorzystywana w kuracjach na skórę trądzikową i z różnymi niedoskonałościami.

Jej dodatek w kremie ma z kolei dobry wpływ na procesy odmładzania, ponieważ pomaga wygładzić zmarszczki i odżywić skórę.

Pokrzywa na włosy

W celach kosmetycznych często stosowany jest również olej lub ocet z pokrzywy. Olej z nasion sprawdzi się w pielęgnacji suchych i matowych włosów. Tonizuje skórę głowy i normalizuje pracę gruczołów łojowych.

Świetnie nadaje się do zabiegu olejowania. Z kolei ocet pokrzywowy w rozcieńczeniu z wodą można używać jako płukankę do włosów suchych i o wysokiej porowatości lub jako wcierkę, która stymuluje krążenie i wpływa korzystnie na porost włosów, jednocześnie ograniczając ich wypadanie.

W codziennej pielęgnacji włosów warto sięgnąć po szampon z ekstraktem z pokrzywy, który zmniejsza wydzielanie sebum i minimalizuje przetłuszczanie się pasm.

Podobnie działa na włosy także regularne picie herbaty z liści pokrzywy oraz napar stosowany w formie płukanki. W przypadku łupieżu i łojotoku można wypróbować również odwar z korzeni.

Pokrzywa do picia i jedzenia. Herbata, sok i inne formy

Pokrzywa traci swoje parzące właściwości podczas obróbki. Wystarczy zalać ją gorącą wodą lub posiekać. Najczęściej jest stosowana w kilku najprostszych wariantach kulinarnych.

1. Herbata z pokrzywy - możemy po prostu zalać gorącą wodą torebkę z suszem lub przygotować napar z 1 łyżeczki suszu i szklanki gorącej wody.
2. Pesto z pokrzywy – do przygotowanie pesto należy wybrać młode i niewielkie liście. Garść surowca blendujemy z 1/3 szklanki oliwy, ząbkiem czosnku i podprażonymi 2 łyżkami słonecznika. Doprawiamy solą i pieprzem.
3. Koktajl z pokrzywą - wystarczy zblendować szklankę posiekanej pokrzywy, ½ szklanki wody, łyżkę soku z cytryny i pomarańczę.

Dania z pokrzywą uchodzą za superfood, dlatego warto ją dodawać do sałatek, naleśników, muffinów i zapiekanek lub traktować jako alternatywę dla szpinaku.

Coraz popularniejsza, ze względu na właściwości zdrowotne, jest także nalewka z pokrzywy, polecana szczególnie osobom o obniżonej odporności lub po kuracji antybiotykowej.

Nieoceniony w diecie osób z problemami z układem moczowym może okazać się sok z pokrzywy. Warto go pić również wspomagająco przy infekcjach i dolegliwościach układu trawiennego.

fot. Massimo Rinaldi on Unsplash

Wykorzystanie pokrzywy w ogrodzie

Pokrzywa to prawdziwa przyjaciółka innych roślin. Jej cenne właściwości warto wykorzystać w różnej postaci.

Najpopularniejszym naturalnym preparatem jest gnojówka z pokrzywy, która posłuży jako nawóz, oprysk lub odżywka do podlewania, zwłaszcza warzyw na grządkach.

Przefermentowaną gnojówkę przygotujemy w kilku prostych krokach:

1. Ścinamy młode pędy pokrzywy jeszcze przed kwitnieniem (ok. 1 kg).
2. Rozdrabniamy je sekatorem i umieszczamy w plastikowym wiadrze.
3. Następnie zalewamy 10 litrami odstanej wody z kranu lub deszczówką. Nakrywamy wiadro przepuszczalną tkaniną i odstawiamy w cieniste miejsce na 14 dni.
4. Przez ten czas codziennie mieszamy miksturę codziennie, rano i wieczorem.
5. Po upływie 2 tygodni gnojówka powinna być gotowa. Przecedzamy ją.

Jako płynny nawóz stosujemy ją w rozcieńczeniu 1:10 (raz na 3 tygodnie). W tej samej proporcji sprawdzi się jako profilaktyczny oprysk przeciw chorobom grzybowym. W rozcieńczeniu 1:20 stosujemy jako oprysk do zwalczania mszycy i przędziorków. Z kolei bez rozcieńczania podlewamy miksturą podłoże jeszcze przed posadzeniem roślin.  

Przeciwwskazania i skutki uboczne stosowania pokrzywy 

Mimo wielu właściwości zdrowotnych, korzystanie z pokrzywy powinno być rozważne. W przypadku schorzeń o charakterze przewlekłym jej stosowanie należy skonsultować z lekarzem.

Podstawowe przeciwwskazania do stosowania pokrzywy i preparatów na jej bazie, to: ciężkie choroby nerek i układu moczowego, a także choroby układu rozrodczego, w tym m.in. mięśniaki macicy.

Długie picie pokrzywy może mieć skutki uboczne, jeśli w tym czasie nie spożywamy zwiększonej ilości płynów, zwłaszcza wody. Silne działanie moczopędne może prowadzić do odwodnienia i wypłukania substancji mineralnych.

Nie ma przeciwwskazań do stosowania pokrzywy w przypadku kobiet w ciąży, ale zawsze warto zasięgnąć porady u specjalisty. Z kolei u matek karmiących picie pokrzywy może korzystnie wpływać na laktację.