Jarzębina zdobi i leczy. Jakie ma właściwości?

2024-12-05

Czerwone korale jarzębiny można wykorzystać jako jesienną ozdobę lub zrobić z nich przetwory wspierające walkę z różnymi dolegliwościami.

Jarzębina i jej odmiany. Gdzie rośnie?

Popularna jarzębina to w rzeczywistości jarząb pospolity – rodzime drzewo, które wiosną przyciąga białymi, aromatycznymi kwiatami, a jesienią zachwyca kolorowymi owocami. Początkowo są one pomarańczowe, a potem wybarwiają się na czerwono.

Niektóre nowe odmiany, np. Burka, mają owoce w kolorze burgunda. Żółte wyróżniają z kolei odmianę Aurea, a nietypowe, białe – jarząb kaszmirski. Wszystkie są przysmakiem wielu ptaków. Dekoracyjne, choć mniej, są również przebarwiające się jesienią liście jarzębiny.

Jarzębina rosnąca w naturze, np. na skraju lasów, osiąga nawet wysokość 15 m. Odmiany przeznaczone do uprawy w ogrodzie są niższe i zwykle dorastają do wysokości 1-5 m. Prym wśród nich wiodą: jarzębina karłowata i kolumnowa Fastigiata, szczepiona na pniu. Popularna jest również jarzębina Pendula o efektownej, płaczącej koronie oraz jarząb szwedzki.

Jarzębina sprawdzi się w wielu ogrodach jako urozmaicenie zwłaszcza naturalistycznych nasadzeń. Drzewo jest całkowicie odporne na mróz. Cechuje się także dużą odpornością na zanieczyszczenia środowiska.

Właściwości jarzębiny. Czy jest jadalna?

Czerwone owoce jarzębiny kuszą, by je spróbować, ale trzeba mieć na uwadze, że surowe są niejadalne. Nie wolno ich spożywać w takiej postaci, ponieważ zawierają kwas parasorbowy, który powoduje nieprzyjemne dolegliwości układu pokarmowego, w tym biegunki i wymioty.

Kwas ten rozkłada się podczas obróbki termicznej, więc dopiero jarzębina suszona, gotowana lub przemrożona nadaje się do bezpiecznego spożycia. Wtedy traci też swój cierpki smak.

Jarzębina w medycynie ludowej jest bardzo popularna z uwagi na jej właściwości lecznicze. Owoce zawierają m.in. garbniki, pektyny, witaminę C i witaminy z grupy B, a także magnez, potas i sód. Mają też działanie przeciwzapalne, odtruwające, ściągające, moczopędne i wzmacniające. Wywierają korzystny wpływ na metabolizm.

Są zalecane m.in. przy schorzeniach przewodu pokarmowego. Filiżanka herbaty z suszonych owoców łagodzi dolegliwości żołądkowe po zbyt obfitym posiłku. Z kolei kwiaty i liście jarzębiny działają moczopędnie i przeciwutleniająco. Zmniejszają również przepuszczalność naczyń krwionośnych. 

Przeciwwskazania do spożywania jarzębiny

Najważniejsze przeciwwskazania do stosowania owoców jarzębiny to okres ciąży i karmienia piersią. Kobiety w tym czasie nie powinny spożywać jarzębiny w żadnej postaci. Przeciwwskazaniem są również przewlekłe stany zapalne żołądka i problemy z nerkami.

fot. Dmitry Beloglazov on Unsplash

Nalewka z jarzębiny i inne przetwory

Owoce jarzębiny warto włączyć do jesienno-zimowej diety w postaci rozmaitych przetworów. Sok z jarzębiny, nalewka i dżem to najpopularniejsze pomysły na zamknięcie tych darów jesieni w słoikach.

Nalewka, sok i herbata z owoców jarzębiny wspierają leczenie przeziębienia – rozgrzewają i wzmacniają organizm. Z kolei syrop obniża temperaturę ciała i ma działanie napotne.

Coraz popularniejsza staje się również suszona jarzębina, ponieważ zachowuje wszystkie wartości odżywcze. Sprawdza się jako przekąska, dodatek do sosów lub baza do herbaty.

Owoce suszymy rozłożone na blasze do pieczenia, w piekarniku w temperaturze 40 stopni Celsjusza do momentu, aż będą całkowicie suche. Źle wysuszone będą się psuć.

Przepisy na przetwory z jarzębiny

Jarzębiaczek – nalewka z jarzębiny

Składniki:

• 1 kg owoców jarzębiny
• 1 l spirytusu
• 400 dag cukru
• 3 szklanki wody

Przygotowanie: 

1. Przepłukujemy owoce wodą, wsypujemy do dużego słoja i zalewamy spirytusem.
2. Zakręcamy słój i odstawiamy w ciemne miejsce na 2-3 miesiące.
3. Po tym czasie zlewamy płyn do butelek i dodajemy do niego syrop z wody oraz cukru.
4. Odstawiamy miksturę na 4-6 tygodni.
5. Owoce, które zostały w słoju, zalewamy gorącym syropem z wody i cukru. Odstawiamy na około 2 tygodnie.
6. Następnie przefiltrowujemy nalewkę i rozlewamy do butelek.

Dżem z jarzębiny i jabłek

Składniki:

• 1 kg jabłek
• 1 kg owoców jarzębiny
• 1,5 kg cukru
• sok z cytryny

Przygotowanie:

1. Przepłukujemy owoce zimną wodą i wrzucamy do garnka z wrzątkiem. Gotujemy około 10 minut.
2. Odcedzamy, studzimy, zgniatamy tłuczkiem do ziemniaków i zasypujemy połową cukru.
3. Jabłka obieramy, usuwamy gniazda nasienne i kroimy owoce na ćwiartki lub mniejsze kawałki. Dodajemy do jarzębiny.
4. Całość gotujemy, aż jabłka się rozpadną, a dżem uzyska odpowiednią konsystencję.
5. Doprawiamy do smaku odrobiną soku z cytryny.
6. Gorący dżem przekładamy do wyparzonych słoiczków. Zakręcamy je i odwracamy do góry dnem na kwadrans.

fot. Sergey Semin on Unsplash

Jarzębina w ogrodzie. Jak ją uprawiać?

Jarzębina może rosnąć w każdym ogrodzie, jeśli zapewnimy jej odpowiednie warunki. Nie ma zbyt wielkich wymagań. Najważniejsze jest słoneczne stanowisko, ponieważ w cieniu i półcieniu jej owocowanie będzie słabe, a korona może rosnąć nietypowo.

Warto mieć to szczególnie na uwadze, jeśli w ogrodzie będzie rosnąć jarzębina na pniu. Drzewo toleruje każdy rodzaj gleby, ale najlepiej rośnie w żyznej i bogatej w próchnicę. Nie wymaga nawożenia, ale raz w roku na wiosnę warto podsypać ją kompostem.

Wszystkie drzewka jarzębiny, bez względu na gatunek i odmianę, rosną dość szybko i wymagają regularnego cięcia. Kiedy przycinać jarzębinę? Optymalny termin wykonania tego zabiegu to wczesna wiosna, kiedy dobrze widać wszystkie uszkodzone i chore pędy.

To właśnie je należy usuwać w ramach cięcia sanitarnego. W przypadku jarzębiny kolumnowej i płaczącej ważne jest jeszcze cięcie formujące, które pozwala zachować ładny kształt korony. Przeprowadzając ten zabieg, należy usunąć wszystkie pędy, które zaburzają pokrój.

U jarzębiny Pendula mocniejsze cięcie jest konieczne dopiero wtedy, gdy pędy dosięgną trawnika i zaczną się na nim pokładać. Wówczas trzeba je skrócić o kilka centymetrów, żeby korona nadal prezentowała się efektownie.

Owoce jarzębiny można zbierać już we wrześniu, jeśli są dobrze wybarwione i dojrzałe. Robimy to w suchy i słoneczny dzień. Ścinamy sekatorem całe grona. Opcjonalnie można poczekać ze zbiorem do pierwszych przymrozków. Ujemna temperatura eliminuje bowiem goryczkę w owocach.

Co jeszcze zrobić z jarzębiny? Bukiety i dekoracje

Owoce jarzębiny mają nie tylko walory zdrowotne. Ich dekoracyjność warto wykorzystać do zrobienia rozmaitych jesiennych dekoracji. Najprostsza to bukiet z jarzębiną, który można wzbogacić np. złocistą nawłocią.

Jarzębina jest na tyle ozdobna, że dobrze prezentuje się w różnych konfiguracjach. Czerwone korale to świetny materiał na wianek czy naszyjnik.

Wianek na drzwi z jarzębiną

Taką prostą ozdobę wykonamy w kilkanaście minut. Za podstawę wianka posłuży gotowy stelaż, tzw. obwarzanek, lub samodzielnie uformowany okrąg z giętkich gałązek, np. wierzby. Mocujemy na nim nieduże gałązki jarzębiny, przywiązując je sznurkiem jutowym.

Opcjonalnie można też zrobić wianek z gałązek świerkowych i poprzeplatać je pędami jarzębiny. Do takiej dekoracji można wykorzystać również inne dary jesieni, m.in. owoce dzikiej róży, szyszki, miechunki czy po prostu kolorowe liście.